EĞİTİM DÖNEMİ ve İLK MESLEKİ DENEYİMLERİ

Ekrem Kadri Unat, 19 Ağustos 1914 tarihinde Ankara’da doğmuştur. Babası, 1916’da Kafkas Cephesi’nde şehit olan Mülazım-ı Evvel (Üsteğmen) Hafız Mehmet Efendi, annesi Raşide Hanım’dır. 1916 yılında, babasının vefatı üzerine, annesiyle birlikte İstanbul’a gelmiştir (1-5). Eğitimine Barbaros Hayrettin İlkokulu’nda başlayan Unat, Özel Şark İdadisi’nden 1925 yılında mezun olmuş, İstanbul’un önde gelen eğitim kurumlarından biri olan Kabataş Erkek Lisesi’ni 1931 yılında bitirmiştir (4-7). Yüksek tahsilini ise İstanbul Tıp Fakültesi’nde, 1937 yılında tamamlayarak “Tıp Doktoru” diploması almıştır (Diploma No. 1364/4832) (3-5).

Mezun oluğu yıl Adana Sıtma Enstitüsü’nde düzenlenen mesleki eğitim kursuna katılan Dr. Unat, “Yedek Subay” olarak yerine getirdiği askerlik hizmetini, Mardin Seyyar Jandarma Taburu’nda, 31 Ekim 1938’de tamamlamıştır (4-7).

Resim 1. Kabataş Erkek Lisesi Diploması (1931) (5).

Resim 2. Tabip Teğmen Ekrem Kadri Unat (1938) (21).

Tıp tahsili sırasında Leyli Tıp Talebe Yurdu’nda kalan ve Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti (Sağlık Bakanlığı) personeli olarak dört yıllık mecburi hizmetini başarıyla bitiren Dr. Unat, sınıfının en başarılı yedi öğrencisi arasına girerek, 1938 yılı Kasım ayında, İstanbul Üniversitesi Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Salgınlar Bilgisi Enstitüsü’nde asistan olmuştur. Aynı enstitüde başlayan uzmanlık eğitimini de 27 Mayıs 1940’ta başarıyla tamamlamıştır (İhtisas vesikası No. 1717/3564, Tescil tarihi 9 Temmuz 1940) (4,5,7,8,9). İkinci Dünya Savaşı’nın devam etmekte olduğu bu süreçte tekrar silah altına alınan Dr. Unat, bu yeni vatani hizmet dönemini önce Trakya’daki 33. Tümen Sıhhiye Bölüğü’nde (30 Ocak 1941-22 Ağustos 1941) ardında da Gümüşsuyu Askeri Hastanesi’nde İntaniye Seririyatı ve Bakteriyoloji Laboratuvarı’nda sürdürmüştür (22 Ağustos 1941-25 Mart 1942) (7,8).

İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYELİĞİ DÖNEMİ ve YURT DIŞINDAKİ AKADEMİK ETKİNLİKLERİ (1942-1967)

Tıp Fakültesi’ndeki görevine döndükten sonra yoğun bir çalışma temposu içine giren Dr. Ekrem Kadri Unat, “Embriyonlu Askarit Yumurtalarının Mukavemeti Üzerine” başlıklı doçentlik tezi ile 16 Aralık 1942’de “Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve Salgınlar Bilgisi Doçenti” unvanını kazanmış ve 17 Ocak 1943’te görev yapmakta olduğu Enstitü’ye “doçent” olarak atanmıştır (4-8).

Mesleki açıdan hızla olgunlaştığı bu süreçte, Doç. Dr. Ekrem Kadri Unat’ı, “İstanbul Belediyesi Darülaceze Hastanesi Dahiliye Mütehassıs Vekili” sıfatıyla, kurumun işleyişine ciddi biçimde katkıda bulunmuştur. 11 Mart 1943 tarihinde başlayan ve 3 Ekim 1943 tarihine kadar devam eden bu görevi esnasında, çok yönlü etkinlikleriyle adından söz ettirmiştir (6-8). Ancak çok geçmeden tekrar silah altına alınmış olup 15 Ağustos 1944-30 Eylül 1944 tarihleri arasını kapsayan bu üçüncü ve son vatani hizmet devresinde Kuleli Lisesi’nde bulunan 102 numaralı Ordu Cerrahi Hastanesi’nde çalışmıştır (6,7).

Sivil hayata döndükten sonra, 27 Haziran 1945’te, “Gureba Hastanesi Laboratuvar Şefliği” vazifesini de üstlenen Doç. Unat, 15 Ağustos 1946 tarihine kadar bu görevine devam etmiştir. İstanbul Tıp Fakültesi, akademik ve mesleki formasyonunu artırmak için, kendisini, Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderecektir (6,8).

Doç. Dr. Ekrem Kadri Unat’ın Amerika Birleşik Devletleri’ndeki çalışmalarına birkaç aşama dahilinde temas etmek mümkündür. Genç bir doçent olarak,  9 Kasım 1946’dan 29 Mart 1947’ye kadar Philadelphia’da, Pennsylvania Üniversitesi Tıp Okulu’nda, Dr. Fred D. Wiedman’ın yönetiminde, Dermatoloji Araştırmaları Laboratuvarı’ında tıbbi mikoloji üzerine çalışmış, Nisan ve Mayıs aylarında John Hopkins Üniversitesi’nin Hijyen ve Halk Sağlığı Okulu’nda malarioloji ve tropikal parazitik hastalıklar kurslarına devam etmiş, Duke Üniversitesi’nde tıbbi mikoloji kurslarına devam ederek sertifika almış ve 24 Eylül 1947’de John Hopkins Üniversitesi’ne dönerek Haziran 1948’de Halk Sağlığı alanında yüksek lisans diploması sahibi olmuştur.

John Hopkins Üniversitesi’ndeki bu eğitim döneminden sonra Haziran ayı içinde Maryland Eyaleti Sağlık Laboratuvarı’nda çalışan Doç. Unat, Temmuz – Eylül 1948 döneminde New York Sağlık Dairesi Laboratuvarı’ndaki çalışmaları takip etmiş, kentteki bazı laboratuvarların çalışmalarını inceledikten sonra Kasım 1948’de Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Sağlık Enstitüleri (U.S. National Institutes of Health – NIH)’ne bağlı Mikrobiyoloji Enstitüsü İnfeksiyon Hastalıkları Laboratuvarı’nın virus seksiyonunda çalışmaya başlamıştır. Burada, Dr. Emmons’un Mikoloji Laboratuvarı’na tanım için gönderilen kültürleri incelemiş ve Tropikal Hastalıklar Bölümü’ndeki çalışmalarla ilgilenmiştir. Türkiye’ye dönme zamanı yaklaştığı için 1949 yılı Nisan’ında Washington’a geçen Doç. Unat, 21- 29 Nisan arasında Ulusal Müze Böcek İdentifikasyonu Laboratuvarı’nda çalışmış, daha sonra «Communicable Disease Center (CDC)”a bağlı laboratuvarları incelemiştir. Bu bağlamda, Mayıs ayının ilk haftasında Alabama’daki Virus ve Rickettsia Laboratuvarı’na, 9-23 Mayıs arasında Atlanta’daki Bakteriyoloji Laboratuvarı’na devam etmiştir. Akabinde, birer haftalık bakterili hastalıklar, mikolojik hastalıklar, tüberküloz ve parazitik hastalıkların teşhisi kurslarına iştirak etmiş, 2-15 Temmuz 1949 tarihleri arasında da Entomoloji Laboratuvarı’nda çalışmıştır. Son aşamada ise Washington’a dönerek 18 Temmuz 1949’dan 31 Ağustos 1949 tarihine kadar Ulusal Müze’deki Böcek İdentifikasyonu Laboratuvarı’nda, tıbbi önemi olan ve özellikle Akdeniz Bölgesi’nde bulunan artropodları incelemiştir (4-8).

1949 Ekim ayında yurda dönerek üniversitedeki vazifesine başlayan Doç. Dr. Ekrem Kadri Unat, 1951’de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Tüberküloz Olgunlaşma ve Gösteri Merkezi Laboratuvarı’nı kurmuş ve buradaki çalışmaları 27 Ocak 1958 tarihine kadar yönetmiştir (7-9). İstanbul Üniversitesi Senatosu’nun 25 Ocak 1958 tarihli kararıyla müstakil hale getirilen parazitoloji birimine,19 Haziran 1958 tarihinde, “profesör” unvanı ile yönetici tayin edilen Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat’ın hayatında bundan sonra yeni bir dönem başlamıştır. Prof. Unat’ın gayretleri sonucunda 1 Mart 1961›de yeni lokasyonuna taşınan ve altyapı sorunları büyük ölçüde çözülen Parazitoloji Birimi, 28 Ekim 1960 tarih ve 115 numaralı Kanun ile benzerleri gibi “kürsü” statüsünü kazanmış, 18 Ocak 1962 tarihinde de Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü ismini resmen almıştır (5-8).

Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat, 1961 yılında, Üniversite’ler Kanunu’nun 62. maddesi uyarınca, Amerika Birleşik Devletleri’ne altı ay müddetle gönderilmiş ise de kürsüde başka bir öğretim üyesi olmadığı için yaklaşık dört ay sonra ülkeye dönmek zorunda kalmıştır. Ancak, bu kısa zaman aralığını bile değerlendirmeyi bilmiş ve 17 Haziran 1961-3 Ekim 1961 tarihleri arasında Washington D.C, Virginia, Maryland, Pennsylvania ve New York›ta parazitoloji ve tropikal hastalıklarla ilgili kurumları incelemiştir (6,8).

Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat, 22 Mayıs 1967-10 Haziran 1967 tarihleri arasında, DSÖ tarafından organize edilen Leishmaniasis Üzerine Bölgelerarası Geçici Seminer’e iştirak etmiş ve 22-27 Mayıs 1967’de Moskova’da, 29-30 Mayıs 1967’de Semerkant’ta, 31 Mayıs-1 Haziran 1967’de Golodnaya steplerinde, 3-5 Haziran 1967’de Bakü’de, 7 Haziran 1967’de Gence’de ve 9-10 Haziran 1967’de Moskova’daki toplantılara katılmıştır (6,8).

CERRAHPAŞA TIP FAKÜLTESİ DÖNEMİ (1967-1992) ve TÜRK TIBBINA KATKILARI

Resim 3. Hizmet Yılında Çalışma Arkadaşlarıyla (1978) (21).

Resim 4. Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat 50. Hizmet Yılında, Onuruna Düzenlenen Törende (24 Haziran 1988) (21)

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi›nin kuruluş aşamasında senato üyesi olarak ilgili komisyonlarda sürece destek veren Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat, 5 Eylül 1967›de resmen faaliyete geçen fakültenin Mikrobiyoloji Tropikal Hastalıklar ve Parazitoloji Kürsüsü›nü kurmuştur (4,6,7-10). Başkanı olduğu bu kürsü, senato kararıyla, 8 Temmuz 1976›da Mikrobiyoloji, Parazitoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Kürsüsü adını almış, YÖK Kanunu’nun kabulünden sonra da Mikrobiyoloji Anabilim Dalı’na dönüşmüştür (6-8). Prof. Unat, yaş haddinden emekli olduğu 31 Ağustos 1983 tarihine kadar kürsü başkanlığı yapmış, derslerine ve çalışmalarına, 24 Haziran 1992 tarihine kadar, “Sözleşmeli Öğretim Üyesi” olarak devam etmiştir (4-9).

Resim 5. Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat.

Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde ana hatlarına temas ettiğimiz bu 50 yıllık hizmet süresi içinde yaklaşık olarak 15 bine yakın öğrencisi olmuş, 1958-1983 yılları arasında beş doçent, bir yardımcı doçent, 46 uzman ve sekiz mikrobiyoloji doktoru yetiştirmiştir. Sözleşmeli öğretim üyeliği sırasında da iki doçent, 11 uzman, bir mikrobiyoloji doktorunu bilim dünyasına kazandırmış, anabilim dalında uzmanlık eğitimi alan birçok gencin yetişmesine yardımcı olmuştur (6,9). Bu süreçte 35 kitap, bir tercüme kitap bölümü, 10 monograf, 15 toplantı kitabı, 10 kongre raporu ve yaklaşık 350 makale yayınlamıştır (11).

Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat kimi zaman bireysel araştırmaları sonucunda, kimi zaman da ekip arkadaşlarıyla birlikte Türkiye’de varlığı bilinmeyen 17 hastalık etkenini bulmuştur. Bunlardan ikisi, dünyada ilk kez bildirilmiş olgulardır. Söz konusu etkenler ve yayımlandığı eserlerin kronolojik dökümü aşağıdaki gibidir (9):

Shigella sonnei (İstanbul Seririyatı. 1940;22(5):68-73).

Dirofilaria conjunctivae (İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası (İÜTFM). 1944;7(5/27):3430-9). Bu bulgu Faust’un “Human Helminthology” adlı kitabının 3. baskısında 540. sayfasında ve Craig ve Faust tarafından kaleme alınan “Clinical Parasitology” adlı kitabın 7. baskısında 487. sayfada bildirilmiştir.

Salmonella eastbourne (İstanbul Seririyatı Mecmuası. 1945;27(8):105-6).

Linguatula serrata (İÜTFM. 1950;13(3):362-9). Bu olgu, halzoun hastalığının etiyolojisinin aydınlatılmasına yol açan ilk olgudur. (Schcter JF, et al . J. Tropical Medical Hygiene. 1965;68:226-30 ve Khalil GM and Schacter JF. Amer J Tropical Medical Hygiene:1965;14:736-46). Bu olgunun resmi, Türkçe kaynak gösterilmek ve bulunan parazitin fotoğrafı basılmak suretiyle Craig ve Faust ait “Clinical Parasitology” (1957) adlı kitabın 755. sayfasına alınmıştır. Kitabın bundan sonraki baskılarında da bu resim bulunmaktadır. Ayrıca bu resim Faust, Beaver ve June tarafından kaleme alınan “Animal Agents and Vectors of Human Disease” adlı akademik çalışmanın 1968 tarihli 3. baskısının 337. sayfasında da mevcuttur.

Shigella boydii (Yeni Tıp Alemi. 1953;4(23):6-32).

Cryptococcus neoformans (Türkiye Tıp Encümeni. 1953;4(16):115-36 ve Archive France de Pediatrie. 1953;11(3):246-60). Türkiye’de ilk defa tespit edilerek yayımlanan ve yaygın kriptokokkozlu bir çocuğa ait olan bu olgunun iki fotoğrafı Littman ve Zimmerman’a ait 1956 tarihli “Cryptococcosis” adlı kitabın 27. sayfasında mevcuttur.

Toxoplasma gondii (Türkiye Tıp Encümeni. 1953;4(17):160-84 ve Mikrobiologi. 1954;7(1-2):1-24).

Capillaria hepatica (Mikrobiologi. 1954;7(5-6): 149-59). Bu bulgu dünyada dördüncü olgu olarak kabul edilmiştir. (Craig ve Faust tarafından kaleme alınan “Clinical Parasitology” adlı kitabın 7. baskısında 307. sayfada, 8. baskıda ise 277. sayfada).

Leptospira canicola (Mikrobiologi.1954;7(5-6):179-82).

Pneumocystis carinii (Mikrobiologi. 1955;8(10):41-49 ve Forum Medicum. 1955;1(3):134-8). Bu olgu, Craig ve Faust tarafından kaleme alınan “Clinical Parasitology” adlı kitabın 7. baskısında 346. sayfada yer almıştır.

Hymenolepis diminuta (İÜTFM. 1957;20(1):153-6).

Kolon cryptococcosis’i (İÜTFM. 1960;22(4):1318-30 ve Britt Medical Journal. 1960;19(11):1501-2). Bu, dünyada bildirilmiş ilk kolon kriptokokkozu olgusudur.

Bağırsakta Sarcophaga (İÜTFM. 1960;22(4):1361-3).

İdrar yollarında Lucilia (Tıbbi Parazitoloji Ders Kitabı. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını No: 847/39, 1960).

İnsanda hypodermyasis (İÜTFM. 1967;30:410-7).

Protophormia terraenovae (İÜTFM. 1967;30:418-23).

Gemella haemolysans (Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi. 1982;13(1):148-51). Menenjit etkeni olarak dünyada ilk defa bildirilmiş olgudur.

Prof. Unat, Türkiye parazit coğrafyası çalışmalarına da öncülük ettiği bu süreçte, Türkiye’nin parazitoloji ve mikrobiyoloji tarihini yazmış ve ulusal parazitoloji ve mikrobiyoloji terminolojisinin tesisine çalışmıştır. Bu bağlamda, Türk mikrobiyolojisini dışa bağımlılıktan kurtarmaya yönelik çalışmalara özellikle ağırlık vermiş ve balıktan hazırlanan besiyerlerini tarif ederek geliştirmiştir (9).

1955’de çıkan Tıbbi Mikoloji Ders Kitabı ile Türk Tıp Cemiyeti’nin, Çolakoğlu Ödülü’nü alan Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat, tıp tarihine katkılarından dolayı İstanbul Tabip Odası tarafından, 1987 yılında, Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver ödülüne layık görülmüştür (6,9,12). 1996 yılında Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Temel Bilimler Binası’nda bulunan Büyük Anfi’ye bilim dünyasına katkılarından dolayı yine Prof. Unat’ın adı verilmiştir (7).

1984-1990 yılları arasında “Türk Tıp Tarihi Kurumu Başkanı” sıfatı ile oldukça aktif bir dönem yaşayan Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat bugün de hafızalarda yaşanan birçok etkinliğe imza atmıştır. Kurum, onun başkanlığı sırasında düzenli olarak aylık tıp tarihi toplantıları düzenlemiş, her yıl gerçekleştirilen panellerle son 50 yıllık zaman dilimi içinde ön plana çıkan Türk hekimleri anılmış ve bu panellerde sunulan bildiriler basılmıştır. 1988 yılında, yine ilk kez onun başkanlığı döneminde, Cerrahpaşa ve İstanbul Tıp Fakülteleri Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalları, Türk Tıp Tarihi Kurumu ile eşgüdüm içinde, 1. Türk Tıp Tarihi Kongresi’ni gerçekleştirmişlerdir. 1990 yılında başkanlık görevinden ayrılan Prof. Unat’a, kurum tarafından “Şeref Başkanlığı” payesi verilmiştir (4,7,9,13,14).  Türk tıp tarihini konu alan beş kitabı ve 170 kadar makalesi de çoğunlukla bu dönemde literatürdeki yerini almıştır (14).

Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat İngilizce, Fransızca ve Almanca biliyordu (6,12). Türk Tıp Akademisi, Türk Tıp Cemiyeti, Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti, Türkiye Parazitoloji Derneği, Ankara Mikrobiyoloji Derneği, Türk Biyoloji Derneği, Türk Tıp Tarihi Kurumu, Verem Savaş Derneği, İstanbul Halk Sağlık Eğitimi Komitesi, İstanbul Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş Derneği, Çevre Koruma ve Yeşillendirme Derneği ve “The New York Academy of Sciences”ın üyeleri arasında yer alıyordu. İstanbul Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş Derneği ve Türk Tıp Tarihi Kurumu’na da “Şeref Başkanı” seçilmişti (7,9,14-16). Kapanmaktan kurtardığı ve başkanlığını ifa ettiği İstanbul Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş Derneği tarafından bu payeye layık görülmesinin ardında akademik başarılarının yanı sıra, 1970 yılında İstanbul’u etkileyen ve kolera ile özdeşleştirilen eltor (parakolera) salgınında gösterdiği yüksek performans da etkili olmuştu. Prof. Unat’ın, hastalığın kolera olmadığına vurgu yapan ve farklı tedavi yollarına işaret eden açıklamaları uluslararası tıp çevrelerinde kabul görmüş, Türkiye son derece ciddi yaptırımlarla yüz yüze gelmekten kurtulmuştu (9,12,16-20).

Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat, 13 Nisan 1998 tarihinde vefat etmiş, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ndeki törenden sonra, Şişli Camii’nde eda edilen cenaze namazına müteakip Feriköy’deki aile mezarlığına defnedilmiştir (9, 10,12).

Örnek bir hekim ve idealist bir bilim adamı olarak modern Türk tıbbının gelişim sürecinde derin izler bırakan “Hocaların Hocası” Prof. Dr. Ekrem Kadri Unat’ı saygı, minnet ve şükranla anıyoruz.